Κυριακή 6 Μαρτίου 2016

Ενδοσχολική Βία



     Ο όρος «εκφοβισμός και βία στο σχολείο» (school bullying), όπως και ο όρος «θυματοποίηση» (victimization) χρησιμοποιούνται, για να περιγράψουν μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά, με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός του σχολείου.

      Το «bullying» είναι ο όρος που χρησιµοποιείται για όλες τις βαθµίδες της σχολικής εκπαίδευσης από τους Βρετανούς, Ολλανδούς και Σκανδιναβούς και είναι συνυφασμένος με τη διαρκή βία -σωματική ή ψυχολογική- που διεξάγεται από ένα άτομο ή μία ομάδα εναντίον άλλου ατόμου που δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του στην παρούσα κατάσταση (Roland, 1989, στο Espelage & Swearer, 2003).

 Ο όρος «σχολική βία» χρησιµοποιείται από τους υπόλοιπους Ευρωπαίους ( Σώκου, 2000) και συνιστά συστηματική κατάχρηση εξουσίας, που υποδηλώνει επιθυμία για εκφοβισμό και κυριαρχία. Η βία στα σχολεία εκδηλώνεται με τη μορφή του εκφοβισμού, των απειλών, των όπλων και των πυροβολισμών, της ανθρωποκτονίας και των μοιραίων δυστυχημάτων (Olweus, 1993. Flannery, Singer & Wester, 2004). Ωστόσο, η βία στο σχολικό χώρο δεν εκδηλώνεται μόνο μεταξύ μαθητών και μαθητριών, αλλά και μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών ή μαθητριών, καθώς και μεταξύ εκπαιδευτικών ή άλλων ενηλίκων. Κάποιες έρευνες αναφέρονται και σε περιπτώσεις βίας, με δράστες εκπαιδευτικούς και θύματα μαθητές ή μαθήτριες, αλλά δε φαίνεται να αναζητούνται τα βαθύτερα αίτιά τους (Μπεζέ, 1998).

 Η σχολική βία στην Ελλάδα, κινητοποίησε το ερευνητικό ενδιαφέρον στα τέλη του 20ού αιώνα, καθώς μέχρι τότε δεν είχε αναγνωριστεί ως μεμονωμένη μορφή βίας. Τα τελευταία χρόνια της οικονομικής κρίσης εμφανίζονται εντονότερα περιστατικά βίας στα ελληνικά σχολεία από ό,τι παλαιότερα, ως αποτέλεσμα ή ως αντίδραση στην οικονομική κρίση (Τσίγγανου, Δασκαλάκη & Τσαμπαρλή, 2004). Αυτό θεωρείται φυσιολογικό, γιατί οι πολιτισμικές αξίες, οι κοινωνικές πιέσεις ή οι επιπτώσεις της φτώχειας, της χρόνιας ματαίωσης ή και της κοινωνικής μειονεξίας, διαδραματίζουν συχνά καθοριστικό παράγοντα στην εμφάνιση ή στην αναπαραγωγή της βίας (Hogg & Vaughan, 2010).

     Στην Ελλάδα, το πρόβλημα της σχολικής βίας αναζωπυρώθηκε, τόσο με την τραγική υπόθεση του Άλεξ στη Βέροια (Αντωνοπούλου, 2007), όσο και με τη βιντεοσκόπηση «βιασμού» μαθήτρας στην Αμάρυνθο (Αλυγιζάκης,2007), ενώ στις μέρες μας έχει κορυφωθεί και πάλι η σχετική συζήτηση, με αφορμή την εξαφάνιση και στη συνέχεια την αυτοκτονία του φοιτητή από τη Γαλακτοκομική Σχολή των Ιωαννίνων (Βιτάλη, 2015). Τα Μ.Μ.Ε., παρασυρμένα ίσως από τα αντιφατικά και ελλιπή στοιχεία των ερευνών, επιμένουν ότι η βία ενδημεί στα σχολεία, γεγονός που οδήγησε το Υπουργείο Παιδείας να ιδρύσει στις 17 Δεκεμβρίου 2012 το «Παρατηρητήριο για την πρόληψη της σχολικής βίας και του εκφοβισμού» (Αρ.Πρωτ.159704/Γ7/17-12-2012/ΥΠΑΙΘΠΑ).

     Από γεωγραφικής άποψης, ο σχολικός εκφοβισμός έχει παρατηρηθεί σε 16 ευρωπαϊκά κράτη, στις Η.Π.Α., στον Καναδά, στην Ιαπωνία, στην Αυστραλία και στη Νέα Ζηλανδία, ενώ ενδείξεις για παρεμφερή φαινόμενα έχουν σημειωθεί και στις αναπτυσσόμενες χώρες (Espelage & Swearer, 2003. Smith & Brain, 2000). Τη μεγαλύτερη διάδοση, όμως, έχει γνωρίσει ο σχολικός εκφοβισμός στις Η.Π.Α., όπου 77% των μαθητών και μαθητριών δηλώνουν ότι έχουν υπάρξει θύματα σχολικού εκφοβισμού και 25% παραδέχονται ότι έχουν εκφοβίσει κάποιον συμμαθητή τους (Espelage & Swearer, 2003).

      Πολλοί ψυχολογικοποιούν το φαινόμενο, συσχετίζοντάς το με την εφηβεία και τη συναφή επιθετικότητα, με την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών, την ηλικία, το φύλο, τη φυλή, την εθνικότητα, την κοινωνική τάξη, το οικογενειακό υπόβαθρο, τις στάσεις τους απέναντι στον εκφοβισμό και τις εκπαιδευτικές τους ανάγκες (Smith, 2003). Επιπροσθέτως, η εμφάνιση και εδραίωση του σχολικού εκφοβισμού επηρεάζονται από τη συμπεριφορά του εκπαιδευτικού προσωπικού των σχολείων, τη συμπεριφορά της ομάδας ομηλίκων και παραμέτρους της ευρύτερης κοινότητας, όπως είναι η κουλτούρα της (Espelage & Swearer, 2003).


         Πέρα, όμως, από τα όποια ατομικά χαρακτηριστικά του δράστη και του θύματος, το κοινωνικό, πολιτισμικό και εκπαιδευτικό οικοσύστημα καθορίζει τους όρους και τους τρόπους εμφάνισης του φαινομένου, καθώς το σχολείο, αντανακλώντας το αξιακό σύστημα της κοινωνίας, κατηγοριοποιεί και συμπεριφέρεται στους μαθητές ανάλογα με τις σχολικές τους επιδόσεις και αναπαράγει τις κοινωνικές ανισότητες. Συνεπώς, το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό σύστημα αδυνατεί να ενσωματώσει τις ποικίλες κοινωνικές, πολιτισμικές, γλωσσικές διαφορές των μαθητών του, με αποτέλεσμα να συγκαλύπτει τα προβλήματα δυσλειτουργίας και την αναποτελεσματικότητά του, πίσω από τα περιστατικά ενδοσχολικής βίας (Rigby, 2004).

    Αυτό συμβαίνει, γιατί η βία στο χώρο του σχολείου αποτελεί, πρωτίστως, αντανάκλαση της κοινωνικής βίας και των προβλημάτων που παρατηρούνται στον κοινωνικό χώρο, ενώ σχετίζεται άμεσα με τις κοινωνικές συγκρούσεις, τις οικονομικές ανισότητες, τις πολιτισμικές αντιφάσεις και την αποδόμηση των κοινωνικών σχέσεων. Οι σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες, όπως η οικονομική παγκοσμιοποίηση και η επακόλουθη διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων επηρεάζουν αυξητικά τα κρούσματα σχολικής βίας (Debarbieux, 2003).

Δεν υπάρχουν σχόλια :